Bartók'un izninde Anadolu'da

Sipos, János (2009) Bartók'un izninde Anadolu'da. Pan Yayincilik, Istanbul. ISBN 978-9944-396-50-9

Preview

Text 0 Bartok'un izinde-duzeltilmis boritoval.pdf - Published Version Available under License Creative Commons Attribution No Derivatives. Download (6MB) | Preview

Abstract

János Sipos Anadolu’da Bartók’un İzinde Türki halklar ile Macarların halk musıkisi arasında ortak özellikler olup olmadığı meselesi, geniş çaplı bir ilgiyi hak ediyor olsa da, önümüzdeki tablo iç açıcı değildir. Bulabileceğimiz benzerliklerin ne gibi etmenlere bağlanabileceğini belirlemek de aynı derecede önemlidir. Kimi Türk asıllı toplulukların Macar ırkının, Macar kültürünün ve Macar halk musıkisinin ortaya çıkışında açıkça rol oynadıkları bilindiği için, Macar etnomüzikologların gözünde Türk asıllı halk musıkisinin eski tabakalarını derinlemesine incelemek kaçınılmazdır. Bu bakımdan, Türk musıkisiyle Macar halk musıkisi arasındaki karşılaştırmalı çalışmalarda Macar araştırmacıların başı çekmiş olmalarına şaşmamalı. Béla Bartók bir hayli sınırlı malzemeye dayanarak, Volga bölgesi ile Anadolu’nun halk musıkisi üzerinde geçerliliğini hâlâ koruyan sonuçlar elde etti. Zoltán Kodály Çeremişlerle Çuvaşların halk musıkisini araştırdı, bu benzerlik örneklerine yenilerini ekledi. László Vikár, Çeremiş, Çuvaş, Mordvin, Tatar ve Başkırlar arasında uygulanan bir alan çalışmasının ürünü olan geniş çaplı bir derlemeye dayanarak bu musıki geleneklerini tanımladı. Birçok Türk ülkelere çıktığım araştırma gezileri ile Anadolu’da 1988’den süren derleme çalışması da bu inceleme alanına giriyor. Bu geniş kapsamlı araştırmanın yalnızca bir yönünü ele alacağım bu kitapta. Şu yönünü: Macar halk musıkisi ile Anadolu halk musıkisinde benzer ezgi örnekleri var mıdır, varsa bu benzerlik ne dereceye kadar doğrulanabilir ve neye bağlanabilir? Bu sorulara yanıt arayan ilk araştırmacı Béla Bartók olmuştu. Bartók 1936’da Türkiye’de halk musıkisi ezgileri derledi. Derlediği türküleri de tek tek notaya geçirip bunları o bildiğimiz derin musıki bilgisiyle irdeledi. Ne var ki, Türk musıkisi derlemesi öteki halk musıkisi derlemelerinin akıbetine uğradığı için 1976’ya kadar yayımlanamadı. Ancak çok sonra, besteci öldükten yıllar sonra, nerdeyse aynı günlerde Macaristan ile ABD’de, 1991’de de Türkiye’de yayımlandı. Macarlarla Türklerin tarih öncesi çağları ve bu iki halkın musıki gelenekleri arasındaki bağlantıları derinlemesine ele alan bu eser etnomüzikoloji alanında başlı başına bir kilometre taşı olmuştu. Ne var ki pek ses getirmemişti. Ama Bartók’un bu çalışmaya büyük önem verdiği biliniyor. Uzun bir aradan sonra onun ABD’ye göç etmeden önce, Türk musıkisine duyduğu derin ilgiyle Türkiye’ye yerleşmeyi düşündüğü sırada çıktığı ilk ve son ciddi derleme gezisiydi bu onun. Bilim çevrelerinin bu ilgisizliğinin altında yatan şey ne olabilir? Bu ilgisizliği açıklamak için gösterilen sayısız etmeni şimdilik bir kenara bırakalım. Ama bu konuda ileri sürülen görüşlerden biri gerçekten önemli: Bartók’un Türkiye derlemesi yetersiz kalmıştır. Çünkü nerdeyse altmış milyonluk bir halkın musıkisi hakkında sağlam sonuçlara dikkatli ve ihtiyatlı bir yaklaşımla varılabilir ancak. Çok yakın bir geçmişe kadar da Bartók’un derlemesine ışık tutacak nirengi noktalarını veren geniş kapsamlı bir Türk halk musıkisi incelemesi yayımlanmadı. 1988-1993 yıllarında, Ankara Üniversitesi Hungaroloji (Macar Dili ve Edebiyatı) bölümünde öğretim görevlisi olarak çalıştığım sıralarda 1500 dolayında türkü derlemeye fırsat bulabilmiştim. Bartók’un araştırmasını tamamlayamadığı yörelerden başlamıştım işe. Sonra, gün geçtikçe türkü bulamaz hale gelince araştırma alanımı yavaş yavaş batı Anadolu’ya kaydırmıştım. Elimdeki Türk halk musıkisi ezgilerine dair basılı kaynakları satır satır tarayıp özenle süzdüğüm bilgileri eleştirel bir açıdan gözden geçirdiğim daha önce derlenen 3000 ezgiyi de kendi derlememe ekleyip çalışmaya devam ettim. Ankara’da geçirdiğim altı yıl boyunca hem Türkçemi ilerlettim, hem Türk etnomüzikolog meslektaşlarımla görüştüm, hem de her şeyden önemlisi, düzenli olarak türkü derleyip notaya geçirdiğim ezgileri inceledim, böylece ileride yayımlayabileceğim derli toplu, geniş kapsamlı bir Türk musıkisi malzemesi elde ettim.

Actions (login required)

Edit Item